Cilt Yanık: Nedir ve Nedenleri

Yanık, dünya çapında yılda yaklaşık 180.000 kişinin ölümüne yol açan küresel bir sağlık sorunudur. Ölümcül olmayan yanıklar; uzun süre hastanede tedavi olma, şekil bozuklukları, sakatlık gibi fiziksel sorunlara yol açabilir. Vücuttaki deformiteler ve yanığın yarattığı acı hissi ise kişinin kendine güveninde azalma, reddedilme korkusu, depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunları beraberinde getirebilir. Kaza sonucu yanma hemen herkesin başına gelebilir ancak çocuklar, gençler ve yaşlılar yanık açısından daha yüksek risk altındadır. ⁽¹⁾⁽²⁾ Yanık hakkında merak ettiğiniz tüm detaylar ile “Yanık nasıl geçer?” ve “Yanık acısına ne iyi gelir?” sorularının cevapları için içeriğimizi okumaya devam edin.

Yanık Nedir?

Isı, kimyasal bileşenler, güneş ışınları, elektrik, radyasyon gibi öğelerin cilt dokusuna zarar vermesi sonucu oluşan hasarlar, yanık olarak tanımlanır. Yanıkların büyük bir çoğunluğu kazara meydana gelir. Yanığın etkilediği cilt dokusunun derinliği ve kapladığı alana bağlı olarak yanığın ciddiyeti, bir başka deyişle derecesi belirlenir. Yanıklar acı verici olabilir ve etkili bir tedavi uygulanmadığında enfeksiyonlara yol açabilir. Vücudun dış çevre ile bağlantısını sağlayan cilt dokusundaki hasar; vücudu yabancı mikroorganizmalar, toksinler gibi hastalık yapıcı bileşenlere karşı savunmasız bırakır. Bazı yanıklar, evde tedavi edilebilecek yaralanmalardır. Genellikle cilt yüzeyini etkiler, ancak bazı yanıklar kaslara ve kemiklere kadar ulaşarak kalıcı hasara neden olabilir ve uzun süreli tıbbi bakım gerektirir. ^{(2) (3) (4)}

Yanık Türleri Nelerdir?

Yanık türleri, yanmaya neden olan faktöre göre farklılaşır. Buna göre en yaygın yanık çeşitleri şu şekilde sıralanabilir:

Sürtünme Yanığı

Sert bir nesnenin cilt dokusunu tahriş etmesi sonucu meydana gelen yanıklardır. Cilt dokusunda hem aşınmaya hem de ısı nedeniyle hasara neden olabilir. Özellikle motosiklet ve bisiklet kazalarında yaygın olarak görülür. ^{(4) (5)}

Soğuk Yanığı

Donma olarak da bilinen soğuk yanığı, cilt hücrelerinin aşırı soğuğa maruz kalması sonucu hasar görmesidir. Dondurucu soğuklarda dışarıda uzun zaman geçirmek ya da cildin uzun süre çok soğuk bir nesneye temas etmesi soğuk yanığına neden olabilir. ^{(4) (5)}

Termal Yanıklar

Çok sıcak bir nesneye dokunmak, cilt sıcaklığını hücrelerin ölmesine neden olabilecek kadar yüksek noktalara çıkarabilir. Çok sıcak metaller, kaynar su yanığı, alevlerin tümü ve buharın etkilediği cilt dokusu termal yanıklar olarak kabul edilir. ^{(4) (5)}

Radyasyon Yanığı

Güneşin zararlı ultraviyole ışınları ve radyasyon tedavisinde kullanılan X ışınları cilt dokusunda hasara neden olarak güneş yanığı ve radyasyon yanığına neden olabilir. ^{(4) (5)}

Kimyasal Yanıklar

Güçlü asitler ve alkali bileşenler, deterjanlar ya da solventlerin cilt veya gözlerle temas etmesi sonucu oluşan doku hasarlarıdır. ^{(4) (5)}

Elektrik Yanıkları

Elektrik akımına maruz kalma sonucu oluşan yanıklar elektrik yanıklarıdır. Elektrik ve kimyasal yanıkların meydana getirdiği cilt hasarı küçük olsa bile iç organları etkileyebileceğinden dolayı acil müdahale gerektirebilir. ^{(3) (4) (5)}

Yanık Dereceleri Nelerdir?

Yanık dereceleri yanığın cilt dokusuna verdiği hasara, hasarın yayıldığı alana ve yanığın şiddetine göre dörde ayrılır. Birinci derece en hafif, dördüncü derece ise en şiddetli yanık türüdür. ⁽³⁾

Birinci Derece Yanık

Cildin en dış katmanını etkileyen 1. derece yanık, yüzeysel yanıklardır. Kızarıklık, küçük iltihaplanma ya da şişlikler, ağrı gibi belirtilere sahiptir. Yanık iyileşmeye başladığında kuru ve soyulabilen cilt tabakası oluşur. ⁽³⁾

İkinci Derece Yanık

Yanığın verdiği hasar cildin üst katmanını ötesine kadar uzandığında 2. derece yanık olarak tanımlanır. Cilt dokusunda içi su dolu kabarcıklar ve ağrılı kızarıklıklar gözlenir. Bazı kabarcıklar patlayarak içindeki sıvının akmasına ve hasar gören cilt dokusunun nemli bir görünüm kazanmasına neden olabilir. ⁽³⁾

Üçüncü Derece Yanık

Cildin her katmanına yayılan ve cilt dokusunda ciddi hasarlara neden olan yanık çeşididir. 3. derece yanık sinirleri de etkileyerek ağrı ve acı hissinin kaybolmasına neden olabilir. Ciltte mumsu görünüm, etkilenen cilt bölgesinde renk değişiklikleri (koyu kahve, siyah ya da beyaz lekeler) gözlenebilir.

Dördüncü Derece Yanık

Ölümcül olabilen 4. derece yanık, tüm cilt dokusunu, kas dokusunu, tendonları, sinirleri ve kemikleri etkileyebilir. ⁽³⁾

Yanığa ve Haşlanmalara Ne İyi Gelir?

Yanık tedavisi, yanığın derecesine göre farklılık gösterir. Genellikle hafif semptomlara sahip birinci derece yanıklar evde tedavi edilebilir. Yanık olan bölgeyi 15 dakika oda ısısında akan su altında tutmak yeterli olabilir. Cilt dokusundaki hasar ve ağrı için yanık kremi kullanılabilir. Etkilenen bölgeyi enfeksiyonlardan korumak için doktor önerisiyle antibiyotik içeren merhem sürebilir ve gazlı bez ile gevşek biçimde sarabilirsiniz. Cilt hasarını kötüleştirebileceği için buz kullanmaktan kaçınmalı ve yanık üzerinde yaralara yapışabileceğinden dolayı pamuk gibi lifli malzemeler kullanmamalısınız. Bunlara ek olarak yanık üzerine yoğurt, yumurta, tereyağı gibi tedavi edici etkisi kanıtlanmayan malzemeler sürmemelisiniz. ⁽³⁾

İkinci derece yanıklarda etkilenen cilt dokusunda içi dolu su kabarcıkları oluşur. Kabarcıkları patlatmaktan kaçınmalısınız. Yanan cilt bölgesini en az 15 dakika oda ısısında akan su altında bekletebilir ve doktorunuzun önerisiyle kullanacağınız ağrı kesicilerle ağrının hafiflemesine yardımcı olabilirsiniz. Oluşan cilt kabarcıklarına doktorunuzun önerdiği antibiyotik kremi sürebilirsiniz. Ancak ikinci derece yanık cildin büyük bir bölümünü etkilediyse vakit kaybetmeden acil müdahale için en yakın sağlık kuruluşuna gitmelisiniz. ⁽³⁾

Üçüncü ve dördüncü derece yanıklar ciddi sağlık sorunlarıdır. Bu yanıkların tedavisi için acil müdahale gerekir. Yanıkların üzerini örtmekten ve yanma esnasında giyinikseniz soyunmaktan kaçının. Sadece 112 acili arayın ve ambulansın gelmesini bekleyin. ⁽³⁾

Yanık Acısına Ne İyi Gelir?

Yanık tedavisinin amacı ağrıyı azaltmak, enfeksiyonları önlemek ve cildin iyileşmesini hızlandırmaktır. Yanık acısını hafifletmek için aşağıdaki yöntemleri uygulayabilirsiniz:

Su Uygulama

Yanığın etkilediği bölgeyi yaklaşık 15-20 dakika oda sıcaklığında akan su altında tutabilirsiniz. Ardından yanan bölgeyi yumuşak sabun ve su ile yıkayabilirsiniz. ⁽⁶⁾

Serin Kompresler

Yanık bölgesine temiz ıslak bir bez ya da serin kompres uygulamak, ağrının ve şişliğin azalmasına katkıda bulunabilir. Ancak aşırı soğuk ya da buz gibi uygulamalar yanığı daha da tahriş edebilir. ⁽⁶⁾

Antibiyotik İçeren Merhemler

Yanık bölgesinde bakteri kaynaklı enfeksiyonları önlemek için doktorunuzun önerdiği antibiyotik içeren tıbbi ürünleri kullanabilirsiniz. Kremi uyguladıktan sonra temiz gazlı bez ile yanan bölgeyi örtebilirsiniz. ⁽⁶⁾

Yanık İyileşme Süreci

Yanık iyileşme süreci yanığın derecesine göre farklılık gösterir. Birinci derece yanıklarda ölü cilt dokusu dökülür ve genellikle 7-10 gün içinde iz bırakmadan iyileşme gerçekleşir. İkinci derece yanıklarda etkilenen cilt bölgesinde içi su dolu kabarcıklar vardır. Bu kabarcıkların patlatılması hem iyileşme süresini uzatır hem de enfeksiyon riskini artırır. Zamanla içi su dolu kabarcıklar söner ve fibrinöz eksuda adı verilen kalın, yumuşak, kabuk benzeri doku oluşur. Enfeksiyonu önlemek için yanık bölgesinin temiz tutulması ve uygun şekilde bandajlanması önemlidir. İkinci derece yanıkların büyük bir çoğunluğu 2-3 hafta içinde uygun bakım ve tedavi ile iz bırakmadan iyileşir, ancak yanığın etkilediği bölgede pigment değişiklikleri olabilir. Üçüncü derece yanıkların kendiliğinden iyileşmesi için belirli bir süre yoktur. Cerrahi işlem yapılmadığında yanıklar, ciddi izlere yol açar. Tedavide genellikle deri grefti denilen ve vücudun bir başka bölgesinden alınan sağlıklı cilt dokusunun yanık bölgeye taşınması işlemi uygulanır. ⁽³⁾